Napromieniowani

Walka o oddech
Autor: Magdalena Gajda, Fot.: Deva, www.sxc.hu, ÂŹrĂłdÂło: inf. wÂłasna

Wrogowie oskrzeli i p³uc czaj¹ siê wszêdzie. Mog¹ przybraÌ postaÌ dymu papierosowego, kurzu zalegaj¹cego na pó³kach z ksi¹¿kami, py³ków drzew i traw.

Astma to stan zapalny ukÂładu oddechowego, wywoÂłany  przez wnikajÂące do niego wraz z powietrzem alergeny lub przewlekÂłe infekcje. NajczĂŞstszymi alergenami wywoÂłujÂącymi astmĂŞ sÂą: roztocza kurzu domowego, pyÂłki roÂślin, grzyby pleÂśniowe oraz sierœÌ zwierzÂąt. Stan zapalny ukÂładu oddechowego objawia siĂŞ rumieniem i obrzĂŞkiem bÂłony Âśluzowej oskrzeli. Chory odczuwa dusznoÂści, musi teÂż odkrztuszaĂŚ nadmiar Âśluzu wydzielanego przez zapalnie zmienione oskrzela.

O tym jak mo¿na unikn¹Ì astmy i jak j¹ leczyÌ rozmawiamy z dr. n. med. Piotrem D¹browieckim*, kierownikiem Oddzia³u Ratunkowego Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie, prezesem Polskiej Federacji Stowarzyszeù Chorych na Astmê, Alergiê i POChP.
 
dr n. med. Piotr D¹browiecki. Fot.: DevaCzy astma zawsze wi¹¿e siê z alergi¹?
dr n. med. Piotr DÂąbrowiecki: IstniejÂą dwa rodzaje astmy: alergiczna i niealergiczna. W tej drugiej czynnikiem wywoÂłujÂącym chorobĂŞ jest przewlekÂłe draÂżnienie ukÂładu oddechowego kolejnymi infekcjami bakteryjnymi lub wirusowymi. W rezultacie pojawia siĂŞ zjawisko nadreaktywnoÂści oskrzeli. Oznacza to, Âże sÂą one nadmiernie wraÂżliwe na czynniki draÂżniÂące, ktĂłrymi mogÂą byĂŚ  wysiÂłek fizyczny, dym tytoniowy a nawet zimne powietrze. Astma niealergiczna ujawnia siĂŞ póŸno, z reguÂły po 40. roku Âżycia. CzĂŞsto przypomina POChP, czyli przewlek³¹ obturacyjnÂą chorobĂŞ pÂłuc, ktĂłra rozwija siĂŞ g³ównie pod wpÂływem palenia papierosĂłw. Te dwie choroby bywajÂą trudne do odró¿nienia. Z kolei astma alergiczna dotyka zarĂłwno dzieci, jak i dorosÂłych.

Jak wczeÂśnie moÂże ujawniĂŚ siĂŞ astma alergiczna?
Ju¿ w okresie niemowlêcym. Statystycznie najczêœciej astma pojawia siê w wieku szkolnym. Czêsto choroba jest zbyt póŸno rozpoznawana. Bywa, ¿e dopiero u doros³ych osób. W zasadzie astmê mo¿na wykryÌ na ka¿dym etapie ¿ycia.

JeÂśli czujemy siĂŞ Âświetnie i nic nam nie dolega, to czy grozi nam astma?
Wtedy nie musimy siê jej baÌ. Jeœli natomiast jesteœmy alergikami, to powinniœmy siê zastanowiÌ, czy przypadkiem d³ugotrwa³y kaszel bez wyraŸnych przyczyn lub okresowe dusznoœci nie s¹ objawami tej choroby. Oznaki astmy, czyli kaszel i dusznoœci nie trwaj¹ ca³y czas, ale pojawiaj¹ siê napadowo. Zdarzaj¹ siê okresy reemisji, kiedy chory czuje siê bardzo dobrze. Gdy dojdzie do stymulacji alergenem, np. w okresie pylenia roœlin, nagle dochodzi do uaktywnienia choroby. Bywa, ¿e ktoœ chorowa³ jako dziecko, póŸniej przez wiele lat nie mia³ ¿adnych objawów, a potem, w wyniku na przyk³ad palenia papierosów lub ciê¿kiej infekcji uk³adu oddechowego, dosz³o do nawrotu choroby.

Czy sport chroni przed astmÂą?
Nie, nie zabezpiecza przed niÂą. Co wiĂŞcej, wielu zawodowych sportowcĂłw choruje na astmĂŞ. Ich pÂłuca sÂą nadmiernie wentylowane, co moÂże wywoÂłaĂŚ nadreaktywnoœÌ oskrzeli, a od tego jeden krok do peÂłnoobjawowej choroby. Racjonalny wysiÂłek fizyczny, trening interwaÂłowy, rower, gra w piÂłkĂŞ,  pÂływanie sÂą jak najbardziej wskazane. Natomiast na pewno nie chroniÂą ani przed alergiami ani przed astmÂą.

 Kiedy wiĂŞc unikniemy astmy? UnikajÂąc alergenĂłw?
Jak najbardziej. Osoba Âświadoma swoich alergii powinna unikaĂŚ niekorzystnych czynnikĂłw draÂżniÂących. Im mniej alergenĂłw, tym mniejsze niebezpieczeĂąstwo wystÂąpienia peÂłnoobjawowej alergii i astmy.

Czy dotyczy to takÂże osĂłb zdrowych? Wszyscy powinni unikaĂŚ kurzu?
A kim jest cz³owiek zdrowy? Jedna trzecia populacji ma alergie. Objawy ze strony nosa ma ok. 30 proc. chorych, je¿eli chodzi o astmê oskrzelow¹ to jest ok. 8-10 proc. chorych. Unikanie alergenów zabezpiecza w pewnym stopniu. Prawdziwie skuteczn¹ interwencj¹ jest odczulanie, czyli podanie szczepionki zmniejszaj¹cej reaktywnoœÌ uk³adu immunologicznego. Jest ona bardzo skuteczna przy objawach wywo³anych przez alergeny roœlin wiatropylnych: drzewa, trawy, chwasty. Jest to zarazem leczenie alergii i profilaktyka astmy oskrzelowej. W przypadku wyst¹pienia objawów astmy niezbêdne jest podanie skutecznych leków - sterydów wziewnych.

Kwiat. Fot.: www.sxc.hu

Kiedy powinniœmy zacz¹Ì podejrzewaÌ, ¿e mamy astmê?
JeÂżeli przy alergii wystĂŞpujÂą napady kaszlu lub dusznoÂści. W takim przypadku konieczne moÂże byĂŚ podanie lekĂłw. Podstawowymi Âśrodkami farmakologicznymi sÂą tu sterydy wziewne. Bez nich nie ma moÂżliwoÂści leczenia astmy oskrzelowej. Niestety, w Polsce 50 proc. chorych na astmĂŞ leczy siĂŞ bez sterydĂłw, a jedynie za pomocÂą lekĂłw rozszerzajÂących oskrzela  - beta2-mimetykĂłw, ktĂłre dziaÂłajÂą krĂłtkotrwale i doraÂźnie – maksymalnie do 12 godzin. Te Âśrodki mogÂą nawet uratowaĂŚ Âżycie w przypadku napadu dusznoÂści, ale nie chroniÂą przed nawrotami. To jest w zasadzie leczenie objawowe.

NiektĂłrzy bojÂą siĂŞ sterydĂłw…
Tzw. steroidofobia nie ma podstaw. Stereotypy biorÂą siĂŞ ze skojarzeĂą z  kulturystami stosujÂącymi szkodliwy doping. To nie ma nic wspĂłlnego z leczeniem astmy. Leki na astmĂŞ sÂą to bezpieczne Âśrodki wziewne, stosowane bezpoÂśrednio na bÂłonĂŞ ÂśluzowÂą ukÂładu oddechowego w minimalnych, ale skutecznych dawkach. Pacjent prawidÂłowo leczony na astmĂŞ przyjmuje sterydy i rzadko leki rozkurczowe, co oznacza stabilnoœÌ choroby. Ataki nie pojawiajÂą siĂŞ, moÂżna normalnie ÂżyĂŚ, unikajÂąc kontaktu z dymem tytoniowym  i ograniczajÂąc ekspozycjĂŞ na alergeny.

Stosuje siĂŞ takÂże leczenie skojarzone.
I to jest dla mnie genialne rozwiÂązanie, poniewaÂż pozwala ono na walkĂŞ ze „steroidofobiÂą”. Pacjent z objawami dusznoÂści  i kaszlu dostaje lek ³¹czony, ktĂłry zawiera steryd – zmniejszajÂący stan zapalny oskrzeli i beta2- mimetyk dziaÂłajÂący rozkurczowo – znoszÂący uczucie dusznoÂści. To juÂż nie jest tylko leczenie objawowe. MoÂżna spowodowaĂŚ, Âże pacjent bĂŞdzie ÂżyÂł bez objawĂłw choroby, zaÂś o astmie bĂŞdzie ÂświadczyÂł tylko wpis w historii choroby.

To znaczy, Âże astmĂŞ moÂżna caÂłkowicie wyleczyĂŚ?
To nie jest mo¿liwe. Mo¿na ni¹ natomiast zaleczyÌ, czyli spowodowaÌ, ¿e bêdzie przebiegaÌ bezobjawowo. Mo¿na w ten sposób do¿yÌ bardzo sêdziwego wieku. Natomiast odstawienie leków bywa bardzo niebezpieczne. Zdarza siê, ¿e m³ode osoby z astm¹ lekcewa¿¹ chorobê, przestaj¹ siê leczyÌ, zaczynaj¹ paliÌ. To grozi ostrym stanem zapalnym, który mo¿e nawet zabiÌ. W przypadku zdiagnozowania astmy u osoby pal¹cej istotnym elementem terapii jest rzucenie palenia, dlatego, ¿e tytoù obni¿a skutecznoœÌ sterydów - musimy podawaÌ ich wiêcej, by osi¹gn¹Ì po¿¹dany efekt terapeutyczny.

Trawa. Fot.: www.sxc.hu

A czy dzieci mogÂą byĂŚ leczone sterydami?
Tak, poniewaÂż nie ma innej metody. MaÂły pacjent, u ktĂłrego stwierdza siĂŞ Âświsty w pÂłucach, ma 30 proc. szans na to, Âże zachoruje na astmĂŞ. WaÂżna jest jednak takÂże profilaktyka: niepalenie przy dziecku, suche, niezagrzybione mieszkanie wolne od alergenĂłw. Rodzice alergicy powinni szczegĂłlnie uwaÂżaĂŚ. Gdy jedno z nich jest uczulone, prawdopodobieĂąstwo, Âże dziecko odziedziczy alergiĂŞ, wynosi okoÂło 40 proc. W przypadku obojga rodzicĂłw jest to juÂż 80 proc.

A jak to siĂŞ ma do tak zwanej teorii higienicznej, wedÂług ktĂłrej wychowywanie dzieci w nadmiernie sterylnym Âśrodowisku moÂże prowadziĂŚ do rozwoju alergii i astmy?
Z tÂą teoriÂą zwiÂązane sÂą pewne obiecujÂące rezultaty laboratoryjne, jednak nie zostaÂła ona caÂłkowicie udowodniona. SÂą badania, ktĂłre wskazujÂą, Âże dzieci z terenĂłw wiejskich, ÂżyjÂące w zgodzie z naturÂą, rzadziej chorujÂą na astmĂŞ, ale byĂŚ moÂże jest to wpÂływ Âśrodowiska wolnego od zanieczyszczeĂą typowych dla aglomeracji miejskich.

W kontekÂście astmy wspomina siĂŞ o caÂłorocznym nieÂżycie nosa. Jaki jest zwiÂązek miĂŞdzy tymi schorzeniami?
NieÂżyt nosa to stan zapalny gĂłrnych drĂłg oddechowych, czyli bÂłony Âśluzowej nosa. To samo, co dzieje siĂŞ w oskrzelach, moÂże zachodziĂŚ w nosie - obrzĂŞk, rumieĂą, nadmiar wydzieliny, ktĂłry nazywamy potocznie katarem. FunkcjÂą anatomicznÂą nosa jest oczyszczenie i nawilÂżenie powietrza, ktĂłre dociera do naszego organizmu. DziaÂła on jak filtr. Gdy nos nie speÂłnia swojej roli, zimne, nieoczyszczone, nasycone alergenami powietrze moÂże nasilaĂŚ stan zapalny oskrzeli.  W badaniach populacyjnych okazuje siĂŞ, Âże u 80 proc. osĂłb z caÂłorocznym nieÂżytem nosa moÂżna stwierdziĂŚ objawy astmy. Korelacja jest wiĂŞc bardzo silna. Dlatego w przypadku caÂłorocznego nieÂżytu nosa po³¹czonego z kaszlem naleÂży podejrzewaĂŚ astmĂŞ.

Brzozy. Fot.: www.sxc.hu

Co jeszcze jest waÂżne dla chorych?
Konsensusy œwiatowe GINA i GOLD (Œwiatowe inicjatywy na rzecz zwalczania astmy i POChP) wskazuj¹ na olbrzymi¹ rolê edukacji chorych. Polscy pacjenci skar¿¹ siê, ¿e lekarz w ferworze pracy nie udziela im wystarczaj¹cych informacji na temat choroby, któr¹ rozpoznaje. Z tego powodu powsta³y szko³y dla chorych na astmê i POChP, gdzie jest prowadzona intensywna edukacja chorych. Jest to tak samo wa¿ne, jak leczenie i profilaktyka. Nauczenie chorych tego, jak skutecznie stosowaÌ leki wziewne i co robiÌ w trakcie zaostrzenia powoduje, ¿e chorzy o po³owê rzadziej trafiaj¹ do szpitala, a ich jakoœÌ ¿ycia znacznie siê poprawia.

*dr n. med. Piotr D¹browiecki jest absolwentem Wojskowej Akademii Medycznej (w 1997 r., wydzia³ lekarski). W 2002 r. obroni³ pracê doktorsk¹ z zakresu alergologii na Uniwersytecie Medycznym w £odzi. Ju¿ na sta¿u podyplomowym zainteresowa³ siê tematyk¹ alergii i astmy. Od 1998 r. prowadzi szkolenia dla chorych na astmê, a od 2000 r. edukuje równie¿ lekarzy i pielêgniarki w zakresie opieki nad chorymi z astm¹ i przewlek³¹ obturacyjn¹ chorob¹ p³uc. Jest dyrektorem szko³y dla chorych na astmê z siedzib¹ przy Instytucie GruŸlicy i Chorób P³uc w Warszawie i kierownikiem centrum edukacji w chorobach przewlek³ych w Wojskowym Instytucie Medycznym w Warszawie. Etatowo: kierownik Szpitalnego Oddzia³u Ratunkowego w Wojskowym Instytucie Medycznym w Warszawie. Spo³ecznie: prezes Polskiej Federacji Stowarzyszeù Chorych na Astmê, Alergie i POCH.

no niestety tak juz jest z astma