[gruszka]

NiepeÂłnosprawni w USA

TEST - Stany Zjednoczone Ameryki Pó³nocnej to kraj wci¹¿ postrzegany jako jeden z wzorcowych w dziedzinie rehabilitacji osób niepe³nosprawnych, co potwierdzono m.in. podczas Kongresu "Reha2000" w Dusseldorfie w paŸdzierniku 1991 r. Dla Europejczyka jest to jednak tak¿e inna kultura, inna mentalnoœÌ, inne d¹¿enia. O ile na starym kontynencie przywi¹zuje siê wagê do tytu³ów naukowych czy presti¿u takich zawodów, jak np. lekarz czy prawnik, w USA znacznie wa¿niejszy jest roczny dochód. Ceni siê tu wolnoœÌ, niezale¿noœÌ, a tak¿e tolerancjê. Genera³ De Gaulle mawia³, ¿e Francuzi i Amerykanie ró¿ni¹ siê tym, ¿e ci pierwsi maj¹ 300 serów i jeden koœció³, podczas gdy drudzy 300 koœcio³ów i tylko jeden ser. Kraj, w którym bardzo g³oœno o swoje prawa walczy³y ró¿ne grupy mniejszoœciowe: czarni, Latynosi, feministki czy homoseksualiœci, musia³ szybko uporaÌ siê tak¿e z prawodawstwem dotycz¹cym osób niepe³nosprawnych. To prawdopodobnie w³aœnie ucieczka od wszelkiego rodzaju dyskryminacji spowodowa³a, i¿ w USA termin "disability" (niepe³nosprawnoœÌ) wypar³ czêœciej stosowane w Europie okreœlenie "handicap" (upoœledzenie), tu jednak uznane za zbyt stygmatyzuj¹ce. Dziœ uwagê Europejczyków zwracaj¹ w USA szerokie ulice i chodniki, du¿e samochody, dostêpnoœÌ w³aœciwie wszystkich obiektów u¿ytecznoœci publicznej a tak¿e dostosowanie domów wielorodzinnych do potrzeb osób niepe³nosprawnych. Nikogo nie dziwi¹ osoby poruszaj¹ce siê w sklepie czy na ulicy przy pomocy kul, wózków lub specjalnych pojazdów, mechanik z protez¹ rêki w warsztacie samochodowym, czy niepe³nosprawni ludzie na wczasach. Obok wejœcia do metra otwieranego przez skasowanie biletu, jest drugie, szerokie, specjalnie dostosowane dla osób niepe³nosprawnych, samootwieraj¹ce siê po zwyk³ym pchniêciu. Jednak do rzadkoœci nale¿¹ osoby nieupowa¿nione korzystaj¹ce z tych udogodnieù. Problemy osób niepe³nosprawnych znane s¹ w USA ca³emu spo³eczeùstwu, s¹ przedmiotem debat politycznych, a realizacja potrzeb tych osób to czêsto akcentowana czêœÌ programu przynajmniej jednej z partii politycznych.




Jak wielu AmerykanĂłw to osoby niepeÂłnosprawne ?

OdpowiedŸ na to pytanie nie jest ³atwa, a powodem tego jest nie tylko trudnoœÌ objêcia badaniami tak ogromnej populacji jak¹ jest ludnoœÌ USA (264,2 mln), ale tak¿e wci¹¿ niejednoznaczne rozumienie pojêcia "niepe³nosprawnoœÌ". Niepe³nosprawnoœÌ mo¿na szeroko zdefiniowaÌ jako ograniczenie w czynnoœciach i dzia³aniach ludzkich spowodowane fizyczn¹ lub umys³ow¹ dysfunkcj¹. Pojawia siê jednak szereg w¹tpliwoœci: czy ka¿da wada wzroku, s³uchu lub mowy jest niepe³nosprawnoœci¹, czy mo¿na okreœliÌ arbitralnie poziom sprawnoœci fizycznej dziel¹cych ludzi na sprawnych i niepe³nosprawnych ruchowo a tak¿e czy proces starzenia siê traktowaÌ jako narastaj¹c¹ niepe³nosprawnoœÌ. Amerykanie, szczególnie po zakoùczeniu dzia³aù wojennych w Wietnamie, podeszli powa¿nie do tych zagadnieù; najpierw w 1973 roku poprzez uchwalenie Ustawy o rehabilitacji (Rehabilitation Act), a póœniej w 1979 roku z okazji Dnia Praw Obywatelskich Osób Niepe³nosprawnych, kiedy to cz³onkowie Centrum Niezale¿nego ¯ycia (Center for Independent Living) w Berkeley w Kalifornii napisali Listê Praw Obywateli Niepe³nosprawnych. W roku 1985 Krajowa Rada ds. Badaù i Instytut Medycyny (National Research Council & the Institute of Medicine) opracowa³y raport pt.: Urazy w Ameryce (Injury in America), traktuj¹c urazy jako g³ówn¹ przyczynê œmierci i niepe³nosprawnoœci wœród dzieci i m³odych doros³ych oraz g³ówny problem publicznej opieki zdrowotnej w USA. Rok 1988 przyniós³ ustawê zwracaj¹c¹ uwagê na potrzebê rozwoju technologii dla potrzeb niepe³nosprawnych (Public Law 100407, The TechnologyRelated Assistance for Individuals with Disabilities Act) oraz ustawê wymagaj¹c¹ od wszystkich nowobudowanych domów wielorodzinnych adaptacji dla potrzeb osób niepe³nosprawnych (Public Law 100430, The Fair Housing Amendments Act). Wreszcie 26 lipca 1990 roku prezydent USA George Bush podpisa³ najwa¿niejszy i najbardziej kompletny dokument wœród praw dotycz¹cych osób niepe³nosprawnych Ustawê o Amerykanach z niepe³nosprawnoœciami, zwan¹ w skrócie ADA (Public Law 101336, The Americans with Disabilities Act). Tworzenie tych i kolejnych unormowaù prawnych powodowa³o koniecznoœÌ uœciœlenia pewnych pojêÌ. Ju¿ w 1960 roku amerykaùski lekarz S.I. Nagi zaproponowa³ pewien schemat ³¹cz¹cy terminy "chory" i "niepe³nosprawny", tworz¹c okreœlenie "ograniczenie funkcjonalne". Koncepcja ta by³a jednak zbyt ogólna i nie przyjê³a siê. Wspomniana ustawa o rehabilitacji w sposób doœÌ ogólny i wieloznaczny definiowa³a pojêcia dysfunkcji fizycznych i umys³owych. Zosta³o to skorygowane w ADA, wed³ug której osoba niepe³nosprawna to cz³owiek "z fizyczn¹ lub umys³ow¹ dysfunkcj¹, która istotnie ogranicza jedn¹ lub wiêcej z wa¿nych czynnoœci ¿yciowych tej jednostki". Nastêpnie Ustawa wyjaœnia jak rozumieÌ okreœlenia "istotnie ogranicza" oraz "wa¿ne czynnoœci ¿yciowe". Dalsze ujednolicenia pojêÌ zawdziêczamy g³ównie pracom œwiatowej Organizacji Zdrowia. Du¿ym u³atwieniem jest klasyfikacja niepe³nosprawnoœci opracowana pod kierunkiem prof. Philipa Wooda. Zgodnie z ustaleniami WHO przyjêto rozumieÌ niepe³nosprawnoœÌ jako wszelkie ograniczenie lub brak wynikaj¹cy z ograniczenia zdolnoœci wykonywania jakiejœ czynnoœci, w sposób lub zakresie uwa¿anym za normalny dla istoty ludzkiej. Natomiast upoœledzenie wg WHO, to niekorzystna dla danej jednostki sytuacja wynikaj¹ca z niepe³nej sprawnoœci, która ogranicza lub przeszkadza odgrywaniu roli uznanej dla tej jednostki za normaln¹, odpowiedni¹ do jej wieku, p³ci, czynników spo³ecznych i kulturowych. Ta, mimo wszelkich ustaleù, pewna dowolnoœÌ w stosowaniu pojêÌ niepe³nosprawnoœÌ, upoœledzenie, dysfunkcja czy ograniczenie funkcjonalne, powoduje rozbie¿noœci w szacowaniu iloœci niepe³nosprawnych obywateli tak w USA jak i w ka¿dym innym paùstwie.

Któr¹kolwiek z powy¿szych definicji przyjêlibyœmy, nadal pojawiaj¹ siê w¹tpliwoœci. Dla dzieci do pi¹tego roku ¿ycia wa¿n¹ czynnoœci¹ ¿yciow¹ jest zabawa, dla dzieci i m³odzie¿y w wieku 617 lat nauka w szkole, dla osób w wieku produkcyjnym praca i prowadzenie domu, a emeryci maj¹ jeszcze inne potrzeby. Bior¹c to pod uwagê przeprowadzono ogólnoamerykaùskie badania, aby oszacowaÌ liczbê osób niepe³nosprawnych w USA wg definicji ADA. Przeprowadzi³a je Krajowa Inspekcja Stanu Zdrowia (NHIS National Health Interview Survey). Badania dotyczy³y osób przebywaj¹cych w gospodarstwach domowych, a wiêc poza instytucjami opieki spo³ecznej i s³u¿by zdrowia. Wed³ug NHIS w 1990 roku niepe³nosprawnoœÌ ogranicza³a wa¿ne czynnoœci ¿yciowe 22,9 mln Amerykanów, oraz mniej wa¿ne czynnoœci ¿yciowe u dalszych 10,9 mln. Nale¿y podkreœliÌ, ¿e wiêkszoœÌ, je¿eli nie wszyscy z tej drugiej grupy, chcieliby byÌ tak¿e objêci Ustaw¹ (ADA). Tak wiêc ogólna liczba osób niepe³nosprawnych ¿yj¹cych w gospodarstwach domowych to 33,8 mln (dok³adnie 33.753 tys.) czyli 12,77% spo³eczeùstwa USA. Przy pe³nej analizie wspomnianych badaù z podzia³em na wiek i p³eÌ, ³atwo mo¿na zauwa¿yÌ, ¿e w grupie powy¿ej 75 roku ¿ycia zdecydowanie wiêcej jest niepe³nosprawnych kobiet ni¿ mê¿czyzn. Natomiast do 70 roku ¿ycia czêœciej mê¿czyœni ograniczeni s¹ w wa¿nych czynnoœciach ¿yciowych.... ci¹g dalsze nat¹pi